بررسی امکان تولید تانشینون ها در کشت ریشه های نوپدید، ریشه مویین و سوسپانسیون سلولی گیاه برازمبل (.perovskia abrotanoides karel) و ارزیابی فعالیت بیولوژیکی آن ها در مقایسه با گیاه کامل

گیاه دارویی برازمبل (perovskia abrotanoides karel.)، متعلق به تیره نعناعیان، در نواحی مختلف ایران می¬روید و ریشه آن، غنی از ترکیبات تانشینونی است که از نظر پزشکی حائز اهمیت هستند. در سال¬های اخیر، خواص دارویی متعدد تانشینون¬ها نظیر خاصیت ضد سرطانی، ضد میکربی، ضد التهابی، ضد دیابت، آنتی اکسیدانی و اثر بارز آن بر بیماری¬های قلبی-عروقی ثابت شده است. در پژوهش حاضر، با توجه به ویژگی¬های دارویی گیاه برازمبل و اهمیت تانشینون¬ها، تولید در شیشه (in vitro) برخی از این متابولیت¬ها نظیر کریپتوتانشینون و تانشینون 2a، برای نخستین بار مورد بررسی قرار گرفت. به منظور ایجاد ریشه نوپدید و یا کالوس، ریز نمونه برگ گیاه برازمبل در محیط کشت ms حاوی غلظت¬های مختلف (mg/l 4-0) از اکسین¬های iaa، iba و naa، به تنهایی یا در ترکیب با غلظت¬های مختلف (mg/l 75/0-0) از سیتوکینین¬های ba و kin، کشت داده شد. در تمام محیط کشت¬هایی که حاوی اکسین همراه با سیتوکینین بودند، کالوس تشکیل شد و بیشتر این تیمارها، 100% کال¬زایی را نشان دادند. محیط بهینه برای ریشه¬زایی (مستقیم)، بر اساس درصد ریشه¬زایی و تعداد ریشه¬های تشکیل شده در هر ریزنمونه، محیط کشت ms حاوی mg/l naa 2 بود. از میان تازن¬های مختلف مورد استفاده (نیترات نقره، عصاره مخمر، متیل جازمونات و سوربیتول)، عصاره مخمر و نیترات نقره، بیشترین تأثیر را بر محتوای کریپتوتانشینون و تانشینون 2a، به ویژه کریپتوتانشینون، داشتند. بیشترین مقدار کریپتوتانشینون (µg/g dw 62/443( و تانشینون 2a (µg/g dw 98/12(، به ترتیب در تیمارهای mg/l200 عصاره مخمر و µm 25 نیترات نقره حاصل شد. تازن¬ها اثری بر رشد ریشه¬های نوپدید نداشتند. کشت سوسپانسیون سلولی، با استفاده از کالوس حاصل از ریزنمونه برگ، در محیط کشت mg/l iaa 5/0 همراه با mg/l kin 75/0، که نسبت وزن خشک به تر آن¬ها بیشتر از کالوس¬های حاصل از دیگر تیمارها بود، انجام شد. بررسی تأثیر تازن¬های مختلف، حاکی از افزایش چشمگیر مقدار کریپتوتانشینون در تیمار mg/l100 عصاره مخمر بود. در این پژوهش، ریشه¬های مویین توسط نژادهای tr 105 و atcc 15834 آگروباکتریوم، در محیط کشت پایه ms با موفقیت القا شد. خالص سازی و شناسایی سه ترکیب هیدروکسی¬ کریپتوتانشینون، کریپتوتانشینون و تانشینون 2a موجود در ریشه گیاه برازمبل، با روش¬های کروماتوگرافی ستونی، hplc، lc-ms و nmr انجام شد. تیمار رده¬های سلولی سرطانی پستان و دهانه رحم (mcf-7 و hela) و طبیعی (فیبروبلاست) با عصاره تام ریشه و ترکیات تانشینونی خالص شده ازآن، دال بر تأثیر سمی آن¬ها، به ویژه هیدروکسی¬ کریپتوتانشینون و تانشینون 2a بود. رنگ¬آمیزی pi، آنالیز پیک sub-g1 و شکست پروتئین parp نیز، القای آپوپتوز را در سلول-های سرطانی تحت تیمار با ترکیبات مزبور نشان داد.